Ulu önderimiz Mustafa Kemal Atatürk ve Silah arkadaşlarının Kurtuluş Mücadelesinin ilk adımlarını attığı Samsun’da, mücadelenin izleri yıllar sonra bile yüreklere işliyor. Samsun’u görkemli kılan özelliklerinden biri de 19 Mayıs 1919 yılında Kurtuluş Savaşı’nın en önemli adımlarından birinin burada atılmasıdır.
- Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’a İlk Adımı
Mustafa Kemal Paşa ve Müfettişlik Karargâhının 18 subayı Millî Mücadeleyi başlatmak için 16 Mayıs 1919’da Bandırma Vapuru ile İstanbul’dan Samsun’a doğru yola çıktılar. Rütbe sırasıyla karargâhta bulunan subayların isimleri şu şekildedir:
- Üçüncü Kolordu Komutanı Kurmay Albay Refet Bey (Bele)
- Müfettişlik Kurmay Bşk. Albay Kazım Bey (Dirik)
- Müfettişlik Sağlık D. Başkanı. Dr. Albay İbrahim Tali Bey (Öngören)
- Kurmay Bşk. Yardımcısı Yarbay Arif Bey (Ayıcı)
- Müfettişlik Karargâhı İstihbarat Müdürü Binbaşı Hüsrev Bey (Gerede)
- Topçu Binbaşı Kemal Bey (Doğan)
- Dr. Binbaşı Refik (Saydam)
- Başyaver Yzb. Cevat Abbas Bey (Gürer)
- Yzb. Mümtaz Bey (Tunay)
- Yzb. İsmail Hakkı Bey (Ede)
- Yzb. Ali Şevket Bey (Öndersev)
- Yzb. Mustafa Vasfi Bey (Süsoy)
- Üsteğmen Hayati Bey
- Üsteğmen Arif Hikmet Bey (Gerçekçi)
- Üsteğmen Abdullah Bey
- Teğmen Muzaffer Bey (Kılıç)
- Şifre Kâtibi Faik Bey Aybars
- Şifre Kâtibi yardımcısı Memduh Bey (Atasev)
Mustafa Kemal Paşa ile yola çıkan subaylardan Hüsrev Bey hatıralarında Samsun yolculuğu ile ilgili şunları söyler: “17 Mayıs 1919, hava kötü. Hep yataklardayız. Mitralyöz Arif, Dr. Refik, Topçu Kemal, bir kamaradayız. Kamaramız vahşi hayvan kamarasına benziyor. Ara sıra başımızı kaldırıp birkaç kelime konuşuyoruz. 9.30 sıralarında İnebolu’ya yanaştık. Fakat 17-18 Mayıs gecesini pek fena geçirdik. 18 Mayıs öğleüstü Sinop Limanı’na girdik. Çok şükür sallantı kesildi. Yataklardan fırladık. Tıraş olduk, yıkandık, güvertede hava aldık, güneşlendik Dr. Refik’in nane suyu aklımızı başımıza getirdi. Saat 3’te vapurda bizimle gelip karaya çıkan Liva Mutasarrıfı Mazhar Tevfik Bey, Sinop’tan bize İzmir’in işgali ile ilgili yazılı bilgi getirdi. 13 Mayıstan beri İzmir’in işgal olunacağına dair belirtiler görülmeye başlamış, Redd-i İlhak girişimi canlanmış ve 15 Mayıs’ta işgal başlamış. İzmir’deki çatışmadan sonra Yunan birlikleri şehri terk etmek zorunda kalmışlar.”
Bandırma Vapuru, İsmail Hakkı Durusu’nun kaptanlığında 19 Mayıs 1919 Pazartesi günü sabah saat 08.15’te Reji İskelesine (Tütün İskelesi) demir attı. Kurmay Binbaşı Mahmut Ekrem Bey sandalla Bandırma’ya doğru ilerledi. Ekrem Bey, Mustafa Kemal Paşa’nın yanına gitti ve asker selamı verdi. Ardından “Hoş geldiniz Paşam!” diyerek Mustafa Kemal’i Samsun’da ilk karşılayan kişi Mahmut Ekrem Bey olmuştur. Samsun halkı kurtuluşun habercisi olan Mustafa Kemal Paşa’yı coşkulu bir törenle karşıladı. Bu coşkulu karşılamanın arından Mustafa Kemal Paşa, kendisi ve silah arkadaşları için hazırlanan Mıntıka Palas’a yerleşti. Mıntıka Palas binası Mustafa Kemal Paşa’nın telgrafla Samsun’a geleceği haberi alındıktan sonra hazırlandı. Mustafa Kemal Atatürk Mıntıka Palas’ta silah arkadaşları ile birlikte çalışmalarını sürdürdü.
- Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’daki Çalışmaları
Mustafa Kemal Paşa Samsun’da kaldığı süreçte Kurtuluş Mücadelesi için gerekli çalışmalara başlamıştı. Sadrazam Damat Ferid’e İzmir’in Yunanlılar tarafından işgalinin millet ve ordu nezdinde asla kabul edilemeyeceğini dile getiren bir telgraf gönderdi. Bunun yanında Erzurum’daki 15. Kolordu komutanı Kazım (Karabekir) Paşa ile de iletişim haline geçti. Aynı gün Sadaret Makamına yolladığı yazıda İngilizlerin mütareke hükümlerine karşı davranışlarda bulunduğunu yazdı. İngilizler 9 Mart 1919’da mütareke hükümlerine karşı gelerek Samsun’a 200 asker çıkarmıştı. Bu askerlerin bir kısmı ise Sivas’a gönderilecekti. Mustafa Kemal Paşa İngilizlerin mütareke hükümlerine karşı tutumlarını ve istedikleri yere asker çıkarmaları hususunda Osmanlı Hükümetinin faaliyetlerinin ve varlığının sorgulanması gerektiğini dile getirdi.
Atatürk, 21 Mayıs 1919 günü hazırladığı raporda kısaca şu hususları dile getirmişti:
- Samsun bölgesinde özellikle asker kaçaklarından Müslim, Rum ve Ermeni ayrı ayrı birtakım çeteler bölgede asayişsizlik ve adam öldürme türünden eylemler gerçekleştirmiştir.
- Rum ve Ermeni çeteler siyasi amaçlı eylemlerde bulunurken İslam çetelerinin kuruluşunda hiçbir siyasi amaç yoktur.
- Son zamanlarda Samsun ve çevresinde Rum nüfusunu çoğaltmak amacıyla Rusya’daki Rumların bölgeye zorla göç ettirildikleri ve bazı çetelerin denizden gizli şekilde Samsun ve havalisi sahillerine çıktığı tespit edilmiştir.
- İç güvenliğin durumu belirlenmeden buraya asker terhis edilmiş ve jandarma kuvvetinin yetersiz kalması sonucunda Rum eşkıyası güçlenmiştir.
- Rum çetelerinin saldırısına uğrayan Müslümanlar, Hükümet tarafından yeterli korunma sağlamadığı için çareyi İslam çetelerine katılmakta bulmuşlardır.
Mustafa Kemal Paşa’nın hazırladığı bu rapora bakılınca Paşa’nın bölgeyi kısa sürede ve geniş alanda bir araştırdığı ve bölgedeki asayiş probleminin temel nedenlerini ortaya çıkarttığı görülüyor.
Samsun’da kaldığı süre boyunca Mustafa Kemal Paşa ilk olarak kendisine verilen görevi yani bölgedeki asayiş kontrolünü yapmış ve alınması gereken tedbirleri rapor halinde bildirmişti. Bunun yanı sıra Atatürk bölgedeki İngiliz siyasi ve askeri hareketlerini de yakında takip etmiştir. 25 Mayıs 1919’da gelen şikayetleri yerinde incelemek ve tedbir almak gerekçesiyle karargâhı Havza’ya taşıdılar. Mustafa Kemal Paşa Havza’ya gelişinin ikinci gününde Havza’nın ileri gelenlerinin ziyareti kabul etti ve onlara “Hiçbir zaman ümitsiz olmayacağız, çalışacağız, memleketi kurtaracağız.” dedi. Böylece Kurtuluş Mücadelesinin ilk fitili Samsun’da ateşlenmiş, Samsun’un ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kalbine kazınmıştır.
- Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’da Bıraktığı İzler
Samsun’a gelen ziyaretçiler tarihin izlerini taşıyan Atatürk müzelerini gezerken Millî Mücadele’nin ruhunu hissediyor.
Atatürk’ün Samsun ziyareti Kurtuluş Savaşı’nı ateşleyen ilk fitilin yakılmasına sebep olmuştur. Bu yüzden Samsun’da Atatürk’ün kaldığı süre boyunca kaldığı yerler, ona ait bazı kişisel eşyalar, Bandırma Vapurunun aslına uygun kopyası ve birçok eser Atatürk Müzelerinde sergileniyor.
Samsun’daki Atatürk Müzeleri:
- Samsun Gazi Müzesi
- Samsun Atatürk Müzesi
- Samsun Havza Atatürk Evi
- Samsun Tekkeköy Atatürk Evi
Samsun’daki en kıymetli müzelerden biri olan Gazi Müzesi Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’a ilk geldiği zaman yerleştiği ve kaldığı Mıntıka Palas olarak bilinen otelin müze halidir. Gazi müzesi 1988 yılından bugüne kadar hizmet vermektedir. Mustafa Kemal Paşa’nın 25 Mayıs 1919’da kaldığı ve İngiliz işgaline karşı bağımsızlık mücadelesinin ilk ateşlerinin yakıldığı karargâh evi 1994 yılında Havza Atatürk Evi adıyla müzeye çevrilmiştir. Atatürk Müzelerinden bir diğeri de Tekkeköy Atatürk Evi’dir. Bu müze Atatürk’ün Selanik’te doğduğu evin birebir kopyası olarak tasarlanmış ve dekore edilmiştir.
Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşlarını İstanbul’dan Samsun’a getiren ve Kurtuluş Mücadelesinin simgelerinden biri olan Bandırma Vapuru 1999 yılında başlatılan proje ile birebir kopyası tasarlanarak inşa edilmiş ve müze haline getirilmiş. Bandırma Vapurunun bulunduğu kıyıda bir açık hava müzesi bulunur. Burası Bandırma Vapuru ve Millî Mücadele Parkı Açık Hava Müzesi adını almıştır. Açık hava müzesinde, Samsun’da hayatını kaybeden 1200 şehit için yapılan Şehitler Yazısı, Millî Mücadele’yi anlatan on adet bronz rölfey, 7 figürlü Milli Kurtuluş Anıtı, İstiklal Mücadele’sinde kullanılan top, tüfek, torpido, denizaltı mayınları, uçak savar gibi savaş malzemeleri sergilenmektedir. Kurutuluş Mücadelesinin ilk adımlarının atıldığı, bağımsızlık düşüncesinin ilk fitillerinin yakıldığı Samsun Atatürk’ün Şehri olarak dillere dolanmıştır.
